Teleskobun İcadı

Teleskop, göksel cisimleri incelemek ve gözlemlemek için kullanılan vazgeçilmez bir araçtır. Teleskop icat edilmeseydi mecazi olarak tam anlamıyla kör olurduk. Gezegenimizin ötesinde ne olduğunu göremez ve evrenin işleyişi hakkında herhangi bir gerçek bilgiye sahip olamazdık. Teleskop diğer buluşlardan farklı olarak tasarım ve geliştirmeleri tek bir kişi tarafından yapılmamıştır. Yüzyıllarca süren sürekli bir gelişme içinde olan bir araçtır.

M.Ö. 4000 yılında mercekleri andıran objelerin, dekorasyon amaçlı kullanıldıkları bilinmektedir. Antik Yunanda (MÖ 5. yy) su dolu kürelerin optik özellikleri bilinmekteydi. Optikler üzerindeki yansıma, kırılma ve renkler de dahil olmak üzere ışığın özellikleri hakkında M.Ö. ikinci yüzyılda yazan Ptolemy’yi,  İbn Sahl’ın(M.Ö. 10. yüzyıl) ve İbn-i Heysem‘in (M.Ö. 11. yüzyıl)  yazıları izledi.

Merceklerin gerçek anlamda kullanımı, 13. yüzyılın sonlarından itibaren Kuzey İtalya’daki gözlüklerin yaygın üretimine ve kullanımına kadar uzanmaktadır.  Yakını görme bozukluğunu düzeltmek için içbükey merceklerin icadı 1451’de İtalya’da Cusa’lı Nicholas tarafından yapılmıştır.

İlk Teleskoplar

Teleskobun icadına ve gelişimine büyük katkıda bulunan kişiler listesinde yer alan ilk kişiler, Hollandalı okuma gözlüğü ve mercek üraticisi Jacob Metius, Hans Lippershey ve Zacharias Janssen bulunmaktadır. Cam ile çalışmada ve lens üretmede yeterlilikleri ve hassaslıkları nedeniyle her biri birbirinden bağımsız haftalarca çalışarak birer teleskop üretmişlerdir. Bu teleskoplara Refraktif teleskoplar adı verilir ve teleskopların en eski formudur. Teleskop üzerinde bir görüntü oluşturmak için mercek sistemi ile kurulmuşlardır. Her üç kişi de teleskobun öncülerinden olmasına rağmen, Hans Lippershey, teleskobu icat eden kişi olarak bilinmektedir.

Hans Lippershey’in teleskobu

Bir teleskopun yazılı ilk kaydı 1608 yılında Hollanda’da,  Almanya’nın Wesel kentinde 1570 yılında doğan Alman-Hollandalı, Middelburg’lu gözlük üreticisi Hans Lippershey tarafından 2 Ekim 1608’de Hollanda Devlet Genel Sekreterliği’ne yapılan bir patent başvurusu belgesinde ortaya çıkmıştır. Bu başvurudan birkaç hafta sonra başka bir Hollandalı gözlük yapımcısı olan Jacob Metius da patent başvurusunda bulundu. İki patent başvurusuna karşın Zacharias Janssen‘in teleskobu ve mikroskobu 1590’larda icat ettiğini iddi etti ve dava açtı. Hükümet, cihazın bilgisinin zaten her yerde bulunduğu ve çoğaltılmasının kolay olduğu nedenleri ile teleskopa patent verilemeyeceğine hükmetmiş fakat tasarımının kopyalarının kullanılabilmesi için için bir sözleşme ile Lippershey’i para ile ödüllendirmiştir.

Hans Lippershey’in buluşu tasarlama fikrine nasıl sahip olduğu konusunda bir kaç teori var. Bazı insanlar Lippershey ile aynı zamanda bir gözlük üreticisi olan Zachariah Jensen ile aynı şehirde yaşadığından, tasarımı Jansen’den çalmış olabileceğini iddia ettiler. Ancak, araştırmacılar, Lippershey’in Jansen’ın tasarımını çaldığına dair gerçek bir kanıt olmadığını, dolayısıyla, patent başvurusu nedeniyle teleskopu icat eden kişinin o olduğunu kabul etmektedirler. Bir başka teori ise, Hans Lippershey’in dükkanında iki merceği arka arkaya tutan iki çocuğun baktıkları cismin daha büyük göründüğünü söylemelerinden sonra icat fikrinin ortaya çıktığını baz almaktadır.

Orijinal Hollanda teleskopları bir dışbükey ve içbükey mercekten oluşuyordu. Bu şekilde inşa edilen teleskoplar görüntüyü tersine çevirmiyor ve  Lippershey’nin orijinal tasarımıı sadece 3 kat büyütme yapabiliyordu. Teleskoplar, Hollanda’da bu buluştan kısa bir süre sonra hatırı sayılır sayıda yapıldı ve Avrupa çapında hızla yayıldı.

Galileo’nu Teleskopu

Galileo, teleskop tarihinde önemli bir figürdür. Üç Hollandalı mucidin tasarımlarını duymuş fakat görmemiştir. Aynı sistem mantığına dayanan kendi tasarımı ile teleskobu büyük ölçüde geliştirmiştir. Teleskopunu kullanarak, bilimsel düşünceyi sonsuza dek değiştiren tarihi bilimsel çalışmalar yapmıştır.

İtalyan bilim adamı Galileo Galilei, 1609 Haziran’da Venedik’teydi ve uzaktaki nesneleri daha yakın ve daha büyük görmeyi sağlayan “Hollanda Perspektif Camı” nı duydu. Venedik’ten Padua’ya döndükten sonraki ilk gece teleskop inşasına başladı. Ertesi gün bir borunun bir ucuna bir dışbükey mercek ve diğer ucunda ise bir içbükey mercek takarak aleti tamamladı. Birkaç gün sonra, bir öncekinden nesneleri 20 kat büyüten daha iyi bir teleskop yapmayı başardıktan sonra, buluşunun ayrıntılarını kamuya duyurmaya karar verdi. Padua’dan yeniden Venediğe döndü. Venedik Senato’su başkanı Leonardo Donato’dan randevu alarak senatoya buluşunu gösterdi. Buluşu karşılığında Senato onu Padua Üniversitesi’nde yaşamı boyunca öğretim üyeliği ve iki kat  maaş ile ödüllendirdi.

Newton’un Teleskopu

Bilim alanında bir başka devrimci olan Isaac Newton, Hollandalı cam üreticileri ve Galileo tarafından yapılan mercek kullanılan refraksiyon teleskopundan farklı, yansıtmalı ilk icat eden kişi olarak kabul edilir. Newton uzaktaki nesneleri büyütmek için sadece mercekler kullanmak yerine odağı büyük ölçüde büyütmek için aynalar kullanmıştır. 1688 yılında Sir Isaac Newton, Newton Reflektörü olarak adlandırılan yansıtmalı teleskopunu tamamlamıştır.

Hans Lippershey, ilk belgelenmiş teleskopu icat ettikten yaklaşık 60 yıl sonra, Isaac Newton, cihaz üzerinde kullanılan ilk reflektörün, yani yansıtma için ayna kullanılması,  gibi birkaç ekleme yaparak teleskopun tasarımını daha da geliştirdi. İlk bulunuşundan bu yana teleskopta pek çok gelişme oldu. Bu gelişmeler günümüzde astronomlar tarafından kullanılan sofistike enstrümanların yaratılmasına yol açmıştır. 2008 yılında Arizona’daki bilim adamları, Hans Lippershey tarafından yapılan ilk icattan 400 yıl sonra dünyanın en güçlü teleskopunu ortaya çıkardılar.

Modern teleskoplar günümüzde lenslerin ve aynaların kullanımıyla sınırlı değildir ve çok uzaktaki galaksileri inceleme yeteneğine sahiptir.